İşveren, haklı ve objektif bir neden olmadıkça çalışanlarına karşı eşit davranmakla yükümlüdür. Yükümlülük gereği işveren; çalışanları arasında din, dil, ırk, cinsiyet, mezhep, felsefi düşünce, engellilik, siyasi düşünce gibi sebeplerle ayrımcılık yapamaz. Geçerli bir neden bulunmadıkça aynı işi yapan işçilerden birinin ücretine zam yapıp diğerine yapmamak veya daha düşük zam yapmak da eşit davranma ilkesine aykırılık teşkil etmektedir. Eşit davranma ilkesine aykırı davranan işveren ayrımcılık tazminatı ödemek zorunda kalır.
Eşit davranma ilkesi İş Kanunumuzun 5. maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Düzenleme gereği; çalışanlar cinsiyet veya hamilelik nedeniyle farklı işleme tabi tutulamaz. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle de daha düşük ücret kararlaştırılamaz veyahut iş akdi feshedilemez.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/1423 Esas ve 2019/11167 Karar sayılı ilamında: “…Dosyadaki mevcut delil durumuna göre davacının hamileliği nedeniyle ayrımcılık yapılarak iş sözleşmesinin feshedildiği anlaşılmakta olup, ayrımcılık tazminatının koşulları oluşmuştur. Davalı işveren ise 4857 sayılı Yasanın 5. maddesinin son fıkrasına göre bir ihlalin mevcut olmadığını kanıtlayamamıştır. Mahkemece davacının çalışma süresi de dikkate alınarak, anlan yasanın 5. maddesi kapsamında ayrımcılık tazminatına hükmedilmesi gerekirken tazminat talebinin reddine karar verilmesi hatalıdır.”
Bir işverenin eşit davranma borcuna aykırı olarak hareket ettiği kabul edilmesi için kanun maddesinde sayılan şartların oluşması gerekir. Ücret artışlarında işverenin eşit davranma yükümlülüğüne uygun davranıp davranmadığının tespiti için; ücret artışı için objektif koşullar önceden belirlenmiş mi, somut durum belirlenen objektif şartları taşıyor mu, artış oranları keyfi olarak mı belirlenmiş gibi hususlara bakılır.
Eşit davranma borcu, tüm işçilerin hiçbir farklılık gözetilmeksizin aynı duruma getirilmesi anlamına gelmemektedir. Düzenleme ile işverenin, eşit durumdaki çalışanlar arasında ayrım yapmaması, farklı işleme tabi tutmaması amaçlanmıştır.
Ücret zammı yapılacağında işveren eşit davranma ilkesine uygun hareket etmelidir. Ancak bu, işveren her işçiye aynı zam oranını yapması demek değildir.
Nitekim Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2009/33837 Esas ve 2008/32939 Karar sayılı ilamında: “…İşverence, işçiler arasında farklı uygulamaya gidilmesi yönünden nesnel nedenlerin varlığı halinde eşit işlem borcuna aykırılıktan söz edilemez…”
Uygulamada ayrımcılık yapıldığı eşit davranma borcuna aykırı davranıldığı iddiası var ise aynı veya benzer işte, aynı veya benzer verim ile çalışan, eğitim dereceleri aynı ya da benzer olan, kıdemleri eşit olan işçiler arasında bir karşılaştırma yapılır.
Yargıtay 7. Hukuk Dairesinin 2015/1644 Esas ve 2016/13326 Karar sayılı ilamında “… İşveren haklı ve somut gerekçeler gösteremediği sürece tüm çalışanlarına eşit davranmalı ve ayrımcılık yapmamalıdır. İşveren bir ücret artışı yapacaksa, aynı işi yapan personel arasında performans veya başka bir gerekçe olmadığı takdirde tüm personeline eşit oranda zam vermelidir.”
İşveren, işçiler arasında objektif bir performans değerlendirme sistemi kullanıyor ve zam yaparken bu değerlendirme verilerini nazara alarak zam yapıyorsa, burada eşit davranma borcuna aykırılık söz konusu olmaz. Benzer konumdaki işçiler arasında performans değerlendirmelerine göre uygulanacak zamlarda farklılıklar olabilir.
İşveren objektif bir performans değerlendirmesi yapmaksızın performans nedeniyle bir işçinin ücretine zam yapılmaması veya benzer konumdaki emsal işçilere göre daha az zam yapılması ve bu durum önceden işçiye nedenleriyle yazılı olarak tebliğ edilmemesi durumunda objektif bir sebebin varlığından bahsedilemez. Bu durumda eşit davranma borcunun ihlal edildiği iddiasında bulunulabilir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2004/8671 Esas ve 2004/24558 Karar sayılı ilamında: “… zamda farklılık oluşturan sebeplerin objektif ve tutarlı temellere dayanması şart olup, keyfi bir şekilde işlem yapılması hukuka aykırılık teşkil edecektir.”
İşçinin işe girdiği tarihte diğer işçilere zam uygulamış ise eşit işlem borcu gereği yeni işe giren işçiye de zam uygulanması gerekir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 2016/1913 Esas ve 2017/450 Karar sayılı ilamında; “…Sözleşme olmamış olsa bile işveren davacının işe girdiği tarihte tüm işçilere zam uygulamış ise eşit işlem borcu nedeni ile davacıya da zam uygulamak zorundadır. Hal böyle olunca mahkemece davacı ile işe giriş tarihinde yazılı bir sözleşme yapılıp yapılmadığı, yapılmış ise sözleşmeye göre zamların uygulanıp uygulanmadığı araştırılmalı, sözleşme yapılmamış ise eşit işlem borcu kapsamında işyerinde işe girdikten sonra, sonradan yapılan ücret zamlarının tüm işçiler açısından işyeri uygulaması haline gelip gelmediği araştırılması ve bu hususların tespitinden sonra sonucuna göre bir karar verilmelidir.”
İşverenin eşit davranma borcuna aykırı davrandığı gerekçesi ile işçi iş akdini haklı nedenle feshedebilir.
İşverenin eşit davranma yükümlülüğünü ihlal ettiği hallerde, ayrımcılığa maruz kalan işçi 4 aya kadar ücreti tutarındaki ayrımcılık tazminatı ve başkaca yoksun bırakıldığı hakları varsa bunları talep edebilir. Yargılama sürecinde işçi ayrımcılık yapıldığını ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi ihlalin gerçekleştiği ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyabilirse, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.
Her ne kadar yazımızda ücret artışında eşit davranma yükümlülüğünden bahsedilmiş olsa da işveren çalışanları arasında iş ilişkisinin kurulmasında, sona ermesinde, ücret konusu başta olmak üzere tüm çalışma koşullarında farklı işlem yapamaz.
Av. Arb. Özge Engüzel
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin tüm hakları Av. Arb. Özge Engüzel’ e aittir. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem uygulanacaktır. İçeriklerde yer alan her türlü bilgi, sadece bilgilendirme amacı ile hazırlanmış olup hiçbir şekilde hukuki tavsiye niteliğinde değildir ve bu şekilde yorumlanamaz. İçeriklerin tamamı sadece kişisel ve gayri ticari amaçlarla yayınlanmaktadır.